Julian Ochorowicz – psycholog, filozof, publicysta, wynalazca
RENESANSOWY CZŁOWIEK Z POZYTYWISTYCZNĄ DUSZĄ
Julian Ochorowicz urodził się 23.02 1850 roku w Radzyminie k/ Warszawy, zmarł w Warszawie 01.05. 1917 roku. Pochodził z rodziny inteligenckiej, jego rodzice byli nauczycielami i im przede wszystkim zawdzięczał pierwsze wtajemniczenia w świat wiedzy i nauki. Początkowo uczył się w Warszawie, a gdy w wyniku represji popowstaniowych jego matka została wysiedlona, Julian kontynuował naukę w rosyjskim Gimnazjum Męskim w Lublinie. W 1866 wstąpił do Szkoły Głównej w Warszawie na wydział filozoficzno – historyczny. Pracownia i laboratorium były stałym miejscem pobytu Ochorowicza. Studia podjęte na wydziałach humanistycznych ukończył na wydziale nauk przyrodniczych i matematyczno – fizycznych. Przemyślenia własne zamknął w dysertacji naukowej “Wstęp i pogląd ogólny na filozofię pozytywną” z roku 1872. Dały mu one miejsce wśród najwybitniejszych przedstawicieli pozytywizmu polskiego. Nie szukał łatwych odpowiedzi, pasjonowało go śmiałe stawianie pytań.
W 1873 roku wyjechał do Lipska, gdzie na uniwersytecie otrzymał doktorat za pracę z dziedziny psychologii i fizjologii ludzkiego mózgu i układu nerwowego.
W 1875 przeniósł się do Lwowa i uzyskał na tamtejszym uniwersytecie habilitację oraz objął stanowisko docenta psychologii i filozofii przyrody.
Końce wieków zawsze przynosiły większe zainteresowania magią, numerologią, naukami ogólnie rzecz ujmując tajemnymi oraz związanymi z głębią ludzkiej psychiki. Podobny był fin de siěcle – koniec XIX wieku. Ochorowicz z pasją badacza zwrócił się w kierunku niewyjaśnionych zagadnień. Zagłębił się w psychologię, eksperymentował z elektrycznością i elektromagnetyzmem. Od nich już krótka droga powiodła go do parapsychologii, hipnotyzmu i elektrostatyki ciała ludzkiego.
POMYSŁODAWCA TELEWIZJI, TWÓRCA TELEFONU…
Ochorowicz uchodził za oryginała w tym najbardziej pozytywnym znaczeniu. Za marzyciela, który chciał przybliżyć człowiekowi obrazy odległe – z takich marzeń zrodziła się pionierska praca nad telewizją. W latach 1878 na łamach lwowskiego czasopisma “Kosmos” Ochorowicz opublikował artykuł „O możliwości zbudowania przyrządu do przesyłania obrazów optycznych na dowolną odległość”, w którym po raz pierwszy na świecie omówił od strony naukowej zagadnienie dotyczące sposobu przełożenia promieni świetlnych na prądy elektryczne, przesyłania owych prądów i powrotnej ich zamiany na promienie świetlne. Pomysły Ochorowicza były zbyt nowatorskie dla środowiska akademickiego Lwowa. Zwykle nieprzeciętne i niepokorne umysły mają trudny start w sztywnych strukturach akademickich – atmosfera, jaka wytworzyła się wokół Ochorowicza spowodowała, że zrozumiał iż nie ma co liczyć na profesurę na Uniwersytecie Lwowskim.
W 1882 roku wyjechał do Paryża. Tam z zapałem poświecił się pracy naukowej utrzymując się z praktyki lekarskiej z zastosowaniem terapii hipnotycznej. Rozgłos i uznanie przyniosły mu opatentowane wynalazki głównie z zakresu telefonii.
Jeszcze we Lwowie Ochorowicz prowadził udane prace nad skonstruowaniem mikrofonu i telefonu. Po wyjeździe do Paryża zaprezentował w 1885 roku telefon magnetyczny z termomikrofonem i udoskonalonym mikrofonem węglowym, który przyniósł mu 3 złote medale na wystawach w Paryżu, Antwerpii i Warszawie. Potrzeba nowinek technicznych w końcowych latach XIX wieku była olbrzymia, toteż proponowano Ochorowiczowi udział w wystawach i publiczne pokazy.
Korzystając z tego Ochorowicz dokonał próby pierwszej linii telefonicznej Paryż-Wersal – podczas światowej wystawy w Paryżu transmitowano głośno i wiernie koncerty z opery, co przyniosło wynalazcy sławę i nagrody. Patenty Ochorowicza budziły zainteresowanie wojskowych francuskich i władz poczty francuskiej – aparaty jego konstrukcji działały we Francji aż do 1905 roku. Zainteresowała się nimi Belgia, a w Warszawie produkowała je firma Abakanowicz i Ska.
Ochrowicz miał duszę nie tylko naukowca, ale i człowieka aktywnego społecznie, duszę poety i pisarza.
PUBLICYSTA I POETA
Ochrowicz miał duszę nie tylko naukowca, ale i człowieka aktywnego społecznie, duszę poety i pisarza.
Wspólnie z Henrykiem Sienkiewiczem redagował dwutygodnik “Niwę” , a już sam – “Bibliotekę Filozofii Pozytywnej“. Zdobył sobie dużą popularność utworami poetyckimi, które ogłaszał pod pseudonimem „ Julian Mohort”.
Wręcz zafascynowany Ochorowiczem był Bolesław Prus – w rezultacie stał się on pierwowzorem postaci szalonego nieco odkrywcy Ochockiego w „Lalce”, a odczyty Ochorowicza pod tytułem „Tajemnicza wiedza kapłanów egipskich” zainspirowały Prusa do napisania „Faraona”. Ochorowicz przyjaźnił się też z Władysławem Rejmontem, który przebywając u niego w willi w Wiśle napisał pierwszy tom „Chłopów”.
BADACZ MOŻLIWOŚCI LUDZKIEGI UMYSŁU
W 1892 roku powrócił do kraju, zamieszkał w Warszawie, gdzie nadal zajmował się pracą naukową i literacką. Jeszcze w Paryżu w 1887 roku wydał dzieło „De la suggestion mentale” („O sugestii myślowej”). Stosował hipnozę jako metodę terapeutyczną – był uwielbianym lekarzem dla tych, którym medycyna konwencjonalna odmówiła pomocy. Hipnoza uznana na zachodzie za rewelacyjną metodę terapeutyczną, w Polsce traktowana była z dużą rezerwą, a Ochrowicz jako psycholog (zawód ten dopiero raczkował, psycholodzy zajmowali się badaniem ludzkiego umysłu, a nie terapią) a nie lekarz miał trudności z oficjalnym praktykowaniem hipnozy. Obok praktyki Ochorowicz cały czas aktywnie zajmował się badaniem zjawisk hipnotycznych i spostrzeganiem pozazmysłowym. W miarę upływu czasu i nabywania doświadczeń w zakresie hipnozy, zwracać się zaczął ku osobowościom silnym i niepospolitym i…. drążył zjawisko telepatii rozumianej jako przekazywanie myśli na odległość.
W Polsce w latach 1893-1894 podjął badania nad przejawami „mediumizmu fizycznego” czyli grupy zjawisk nazwanych później telekinetycznymi czy psychokinetycznymi.
Pierwszym medium, z którym pracował Ochorowicz była Eusapia Paladino – Włoszka ze zdolnością psychokinezy (poruszała na odległość ciężkie przedmioty – np. stół o wadze 22 kg) oraz innych zjawisk parapsychicznych – gry na instrumencie na odległość, generowaniu zjawisk świetlnych i paranormalnych dźwięków. W stworzonych warunkach eksperymentalnych komisyjnie stwierdzono realność objawów mediumicznych wywoływanych przez Eusapię. Ochorowicz uważał, że zjawiska mediumiczne stanowią nowy dział zjawisk psychofizycznych – niezwykłych, ale nie nadnaturalnych.
Ochorowicz próbując wyjaśnić zjawiska psychokinetyczne stworzył pojęcie ideoplastii. Jest to według niego energia psychiczna, która dzięki zawężeniu pola świadomości medium w transie powoduje, że jedno wyobrażenie występuje z wyjątkowo natężoną siłą, traci związek z organizmem (z powodu rozszczepienia się sił od tkanek) w efekcie czego powstaje materializacja owego wyobrażenia. Przykładowo wyobrażenie dźwięku odtwarza w otoczeniu te drgania, które składają się na wyobrażony dźwięk. Energia do zaistnienia owego procesu pochodzi według Ochorowicza z ciała eterycznego medium. Ciało eteryczne według niego podlega prawom fizjologii i biochemii, posiadają je nie tylko ludzie, ale wszystko, co ma formę skończoną. Twór powstały w trakcie transu jest nietrwały i znika razem z wyobrażeniem . W latach 1901- 1912 Ochorowicz zamieszkał w Wiśle.
Jego willa Ochorowiczówka stała się centrum życia ezoteryczno – literackiego w Polsce. W Wiśle Ochorowicz eksperymentował ze Stanisławą Tomczykówną – kobietą, której zdolności medialne ujawniły się w 1905 roku podczas wstrząsu psychicznego jakim był krótki pobyt w areszcie. Do najważniejszych, zdaniem Ochorowicza, zjawisk uzyskanych w jego „badaniach” należy zaliczyć produkcję personifikacji fluidycznej. W głębokim śnie hipnotycznym z ciała Tomczykówny wyłaniała się postać podobna do medium, tylko znacznie mniejsza, bo wzrostu około 55 cm. W toku doświadczeń Ochorowicz stwierdził także, że Tomczykówna posiada duże zdolności telekinetyczne i zdolność poruszania przedmiotami bez dotyku. Potrafiła, nie dotykając, podnieść i utrzymać w powietrzu różne lekkie przedmioty, mogła wpływać na toczącą się kulę rulety, aby wpadła do oznaczonej przegródki. Potrafiła zatrzymać z odległości wahadło ściennego zegara, mimo że w tym czasie Ochorowicz trzymał ją za ręce.
Zmieniając warunki doświadczeń Ochorowicz spostrzegł, że niekiedy z palców medium wyłania się jakaś substancja, która przybierała postać nitek fluidalnych.
Podczas eksperymentów z Toczykówną Ochorowicz robił zdjęcia, a nawet filmy. W jego obecności medium wielokrotnie fotografowało swoje myśli i wyobrażenia (np. wyobrażenie księżyca).
Takie zainteresowania Ochorowicza powodowały, że spotykał się z coraz ostrzejszą krytyką. Na pierwszym zjeździe polskich neurologów, psychiatrów i psychologów we Lwowie w 1909 roku wygłaszał referat na temat odkrytych przez siebie promieni sztywnych i promieni Xx. Po jego referacie kilku profesorów psychologii zgłosiło wniosek o zaniechanie dyskusji i zignorowanie referatu. Gdy wniosek upadł, opuścili salę wraz z częścią uczestników zjazdu.
Ochorowicz zamierzał wyniki swoich badań opublikować w książce „Nowe formy energii”, którą planował wydać własnym sumptem we Francji, oczywiście, jak i większość swoich wcześniejszych prac – w języku francuskim. Aby móc to zrealizować, zwrócił się w roku 1912 do Kasy im. Mianowskiego z prośbą o udzielenie mu pożyczki, zabezpieczonej hipotecznie i poręczycielami w kwocie 2000 rubli. Prezes kasy, po zapoznaniu się z opinią o autorze, odmówił. J. Ochorowicz w tej sytuacji wniósł nową prośbę o 1500 rubli na wydanie w Polsce dzieła pt. „O skojarzeniach ideoorganicznych”. Kasa znowu odmówiła. Warto tutaj przypomnieć, że ta sama kasa w roku 1887 udzieliła Ochorowiczowi pożyczki na wydanie w Paryżu książki pt. „De la suggestion mentale”.
Ochorowicz był postacią kontrowersyjną. Miał szerokie zainteresowania. Był filozofem, psychologiem, przyrodnikiem i spirytystą. Łączył ciekawość badacza z syntetycznym umysłem filozofa. Zaczynał od prostych eksperymentów i stopniowo przechodził do coraz bardziej skomplikowanych. Jego nazwisko połączyło się ze spirytyzmem, na który on sam patrzył okiem sceptycznego naukowca. Stawiało go to w trudnej sytuacji: do jego przeciwników należeli zarówno spirytyści i okultyści, jak i bardziej ortodoksyjnie nastawieni naukowcy. Prace Ochorowicza, które w kraju wzbudziły wiele kontrowersji, za granicą zyskiwały mu uznanie. Był powoływany na członka wielu towarzystw psychologicznych: brytyjskich, amerykańskich, niemieckich i węgierskich. W 1905 r. został członkiem komitetu redakcyjnego “Annales des Sciences psychiques” w Paryżu. W 1906 r. został sekretarzem generalnym Międzynarodowego Instytutu Psychologii w Paryżu. W czasie I Wojny Światowej przebywał w Warszawie. Wykładał psychologię w szkole handlowej E. Rontalera.
Julian Ochorowicz zmarł na atak serca w Warszawie 01.05 1917 roku i został pochowany w rodzinnym grobie na Cmentarzu Powązkowskim.
zebrała Agnieszka Gąsierkiewicz